Oğuzcanın en batıdaki ve en küçük bu kolunu konuşanların büyük kısmı bugünkü Moldovya Cumhuriyeti’nin güneyiyle Ukrayna’nın güneybatısında yaşamaktadır. Eski Sovyetler Birliği sınırları içerisinde kalan bu bölgelerdeki Gagauzların nüfusu 1989 yılı sayımına göre 197.000 civarındadır. Ayrıca Bulgaristan’da 5 bin kişilik bir Gagauz grup olduğu tahmin edilmektedir. Yine Romanya, Yunanistan, Kazakistan ve Kafkasya’da belirsiz sayıda Gagauz yaşamaktadır.
Hristiyan oldukları için Gagauzların sonradan Türkleşmiş Yunanlılar veya Bulgarlar oldukları iddia edilmiştir. Gagauz kelimesinin kökeninin belirsiz oluşu da Gagauzların etnik kimlikleri konusunu spekülasyona açık bırakmıştır. Bu isim ilk olarak Ruslara ait 1817 tarihli bir belgede geçmektedir. Yaygın görüşlerden biri Gagauz adının Selçuklu sultanı II. Kcykavus’tan geldiğidir. Bu görüşe göre Gagauzlar Bizans’ı Slav akınlarından korumak üzere Balkanlara gönderilen ve burada Hristiyanlaşan bir grup Selçuklu askerinin torunlarıdır. İkinci yaygın görüş bu adı iki öğeden oluşmuş sayar. Birinci ga veya gag öğesi belirsiz olmakla birlikte ikinci öge Oğuz veya Uz kavim adıdır.
 Gagauzca dilbilimsel açıdan Türkiye Türkçesinin bir ağzıdır. 1957′de eski Sovyetler Birliği içinde yazı dili olmuş, 1996′ya kadar Kiril harfleriyle yazılmıştır. İki büyük ağzı vardır. İlki, yazı dilinin dayandığı, Çadır-Lunga ve Komrat bölgelerinde konuşulan merkez ağzıdır. İkincisi ise Valkaneş bölgesinde konuşulan güney ağzıdır.İlk Gagauz Devleti 1365 yılında Tuna Deltası’nda kurulmuş, 1368′de Varna başkent olmuştur. Daha sonra Yıldırım Bayezid döneminde Osmanlı hakimiyetine girmiş olan bölge, Osmanlı İmparatorluğunun dağılmaya başlamasıyla birlikte Gagauzlar tarafından terk edilmiştir. Rusya’ya göç edip Besarabya’da küçük yerleşim birimleri oluşturan Gagauzlar Çarlık Rusyası dönemindeki asimilasyon politikalarına karşı 1906 ve 1917-20 yılları arasında iki kez isyan etmiş, Romanya’nın Besarabya’yı işgali sırasında Rusya’ya sığınmışlardır. Besarabya 1947 yılındaki Paris anlaşmasıyla Rusya‘ya bağlanmıştır.
Uzun bir aradan sonra Gorbaçov döneminde Gagauz aydınları arasında bir uyanış başlamış ve 1987′de Gagauz Halk Hareketi oluşturulmuştur. 20 Ağustos 1990′da Moldovya’da özerk bir devlet kuran Gagauzların ülke adı Gagauz Yeri ve resmi dilleri Gagauzca, Romence ve Rusçadır. 2000 yılı itibariyle Bağımsız Devletler Topluluğunda yaşayan Gagauz sayısı 230 bin, Gagauz Yeri’nde yaşayan Gagauz sayısı ise 180 bindir.
Yoğun Slav etkisi altında kalmış olan Gagauzcanın en belirgin özelliği söz diziminde ve söz varlığında görülen değişmelerdir. Söz dizimindeki değişmeler A. Menz tarafından incelenmiştir (1999). Örneğin: Var mı nasıl ben hızlaniim aliim gözlüklerimi? “Koşup alabilir miyim gözlüklerimi?“. Bu lafları vardı nasıl sotesin saade en iy dost “Bu sözleri sadece en iyi dost söyleyebilirdi”.
Çağdaş Türk Lehçeleri 
Sayfasına Geri Dön
                    (Görüntülemek istediğiniz lehçenin adına / bayrağına dokunun.)