Dillerin Oluşumu ve Teorileri

Dillerin Oluşumu ve Teorileri

 Dillerin Doğuşu / Ortaya Çıkması

Dilbilimle, dil konusuyla ilgili olalım olmayalım, hemen hepimiz zaman zaman kendi kendimize “Acaba dil nasıl doğmuştur, dünyada en eski dil hangisidir?” diye sormuşuzdur. Çok eskiden beri, pek çok kimsenin zihnini kurcalayan ve günümüze gelinceye kadar birçok araştırıcının üzerinde çaba harcadığı dilin doğuşu sorununun değişik yönleri, aydınlatılması gereken noktalan vardır:

— Acaba konuşan ilk insan ne zaman yaşamıştır; insan dilinin tarihi nereye kadar götürülebilir?
— tik konuşmalar ne biçimde gerçekleşmiş, anlaşma nasıl bir dille sağlanmıştır?
— Diller tek bir kaynaktan mı, yoksa başka başka kaynaklardan mı türemiştir?… gibi.

Birbirleriyle yakından ilgili bu sorunların, bugün de kesinlikle aydınlatılabildiğini söyleyecek durumda değiliz. Ancak bugüne değin birtakım ilerlemeler olmuş, ilgi çekici yargılara varılmış, varsayımlar ileri sürülmüştür. Biz, bütün bunların aydınlatabildikleri noktaları, kabul edilebilecek yönlerini belirteceğiz.

Şurasını özellikle belli etmek gereklidir ki, konumuzun kesinlikle açıklığa kavuşmasını güçleştiren, hatta bunu zaman zaman olanak dışı bir duruma getiren gerçeklerden biri, yazıma ve elimizdeki en eski yazılı belgelerin, çok yeni bir evreye ait olması, insanlık tarihinin ancak çok yakın bir evresini aydınlatabilecek durumda bulunmasıdır, örneğin en eski belgeler sayılan, Sümercenin yazılı metinleri, bundan ancak 5500 yıl öncesine kadar uzanmakta, Türkçenin en eski ürünleri -bir çok dilden daha eski olmalarına karşın- ancak M.S. VII.-VIII. yüzyıla kadar gitmektedir. Halbuki yapılan en son araştırmalar, ilk insanların bundan 1 milyon yıl kadar önce yaşadıklarını ortaya koymaktadır.

 Ünlü Fransız dil bilgini J. YENDRYES, Le Langage adlı kitabında (s. 6 ve ötesi) dilin doğuşu konusunda yapılan bazı gereksiz tartışmalara değindikten sonra dil (langue) ve söz (parole) arasındaki farkı belirtmekte, sözün doğuşu konusunun insanbilim alanını ilgilendirdiğini, dilbilim, dili ancak yakın evrelerde ele alabildiği için insanbilimcilerle birlikte çalışılması gerektiğini ileri sürmekteydi.Burada belirtilmesi gereken bir konu dilin doğuşu sorununun insanbilim ve ruhbilim alanındaki araştırmaların sonuçlarından yararlanmakta olduğu, daha çok bu bilim dallarının yardımıyla aydınlatılabileceğidir. Dilbilim uzmanlarının, karşılaşılan güçlükler yüzünden, uzun yıllardan beri ilgilenmemeye başladıkları, bir yana bıraktıkları dilin doğuşu sorunu, son yıllarda insanbilim ve ruhbilimin verilerinden faydalanılarak yeniden ele alınmaktadır. Bu arala, çocuk dili üzerindeki araştırmalar da dilin doğuşunu aydınlatmaya yarayacak ipuçları vermektedir. Bu konuyu aşağıda yer vereceğiz.

Gerçekten, ilk konuşmaların nasıl gerçekleştiği, anlaşmanın nasıl bir dille sağlandığı, dilin nasıl doğduğu, tek bir kaynaktan mı, yoksa başka kaynaklardan mı çıktığı sorunları üzerinde günümüze değin yerli yersiz pek çok tartışma yapılmış, birçok varsayımlar ileri sürülmüştür.

Dünyada konuşulan ilk dilin hangisi olduğunu kestirmek için deneyler de yapılmıştır. Ünlü tarihçi HERODOT’un  kaydettiğine göre, İ.Ö. VII. yüzyılda Mısır hükümdarı Psammetik, yeni doğmuş iki çocuğu, yanlarında hiçbir söz söyletmeden büyüttürmüş, 2 yıl sonra çocukların ilk sözcüğü duyulmuştur: bekos. Araştırılınca, bu sözcüğün Frigya dilinde ‘ekmek’ anlamına geldiği bulunmuştur”‘. Buna benzer deneyler başkalarınca da yapılmıştır”1′. Kutsal kitaplarda da, nesnelerin adlandırılışıyla ilgili, çeşitli pasajlar vardır.

Psammetik’in yaptığı deney gibi deneylerin gerçeği meydana çıkarmakta yararlı olamayacağı ortadadır. Zaten bugünkü bilgilerimize göre, hiçbir söz duymamış bir çocuğun konuşmasına olanak yoktur. Bu gibi efsaneler bize ancak konunun çok eskiden beri insanların ilgisini çektiğini göstermektedir. Yakın yüzyıllara kadar birçok bilgin de en eski dilin ibranca olduğunu kabul etmiştir ki, bunu da benimseyenleyiz.

Dilin doğuşunu aydınlatmaya çalışan çeşitli varsayım ve görüşlere buıada kısaca değinmek istiyoruz:

Yansımaları Temel Alan Görüş

Hangi dili ele alırsak alalım, doğadaki sesleri yansıtmaya, taklit etmeye yönelen öğelere rastlarız. Bu öğeler insan ve ses bağır mal arıyla kükreme, havlama gibi hayvan seslerini yansıttıkları gibi, ses çıkaran her türlü varlığın seslerini vermeye de yönelirler. Türkçemizdeki miyavlamak, havlamak, böğürmek, kükremek, gıdıklamak, melemek… gibi hayvan seslerini gösteren eylemlere eğilirsek bunların temelde belli seslerin taklidine dayandığı, sonradan dilin belli kalıplarına dökülerek eylemleştiğini görürüz. Üflemek, holdamak, horlamak, inlemek gibi, insan seslerini gösteren eylemlerde de durum aynıdır. Sözvarlığı içindeki öteki öğelerden birçoğu da yine bir belli sesin betimlenmesinden ortaya çıkmıştır: takır tukur, takırtı, çatırtı, şırıldamak, şarıldamak, gümbürdemek, gümbürtü, çatır çutur (farklarına dikkat ediniz) öğeleri bunlann yalmzca birkaç örneğidir.

Latince tintinnare ya da tintinnere eylemi Türkçede tınlamak ya da ses vermek biçiminde karşılanabilir. Arapçada “tani:n” (tınlama), “tanna:n” (tınlayan) demektir. Türkçede kedi için kullanılan miyavlamak eyleminin başka dillerdeki, karşılıkları (örneğin Alm. miauen, Fr. miauler) göz önünde bulundurulursa konunun bütün dillerde görülen ortak bir eğilimin, özelliğin belirtisi olduğu ortaya çıkar. Buna yansıma (onomatopee onomatopoeia, Onomatopöie) adım veriyoruz. XIX. yüzyıhn sonlarıyla XX. yüzyılın başlarında ortaya çıkan yansıma varsayımı, işte bu olayın insan dilinin doğuşunu aydınlattığını benimsemekte, dil öğelerinin yansımalardan oluştuğunu kabul etmektedir. Alman dilcisi W. OEHL’ün aralarında bulunduğu kimi bilginler, dilin doğuşunu bu tür sözcükleıe dayatırken bunların her dilde sözvarlığının ancak küçük bir bölümünü oluşturduğunu göz önünde bulundurmamışlardır. örneğin Türkçede bu türden öğelerin sayısı, olsa olsa birkaç yüz kadardır. Dildeki öteki öğelerin varlığı bu durumda nasıl açıklanabilir? Öte yandan dilin sözcüklerinin genellikle birer soyutlama ürünü olduklarını, nesneyle sözcük arasında ses açısından bir uygunluk bulunmadığını da gözden uzak tutmamalıdır.

Ünlemleri Temel Alan Görüş

Kimi bilginler de dilin doğuşunu ünlemlere dayatmış, insanların çeşitli olaylar karşısında ruh ve bedenle ilgili duygularının etkisiyle
çıkardıkları ünlemlerin sonradan sözcüklere dönüştüğünü, çeşitli kavranılan karşıladığını ileri sürmüşlerdir. Tıpkı yansıma sözcükler gibi, ünlemlerin de her dilin sözvarlığında yerleşmeleri olağandır, örneğin dilimizdeki oflamak, inlemek gibi eylemleri bu türden sayabiliriz. Ancak bu öğelerin sayısının çok az obuası, dilin doğuşunu bunlara bağlanmanın da yerinde olmadığına tanıktır.

İş Kuramı

Yine XIX. yüzyılın sonlarında kimi bilginler, dilin doğuşunda ortak çalışma, birlikte iş yapmanın etkili olduğu görüşünü benimsemişlerdir. Bunlardan örneğin L. NOIRE, insanda düşünce ve konuşma yeteneğini uyandıran genel etkenin ortak çalışma olduğunu ileri sürüyor, yapılan ilk işlerin katmak olduğunu, ilk insan seslerinin bununla ilgili bulunduğunu varsayıyordu.

Bizce, insanların toplu halde iş görürken, yapılan işi kolaylaştırmak üzere birtakım ritmik sesler çıkardıkları bir gerçektir (örn. ağır bir kütüğü ya da boruyu bir yere çekerken, ağır bir aracı iterken çıkarılan hây-kop gibi sesler), ilkel kavimlerde iş yapılırken ritmik seslerin çıkarıldığı, basit şarkıların söylendiği de görülen bir olaydır. Ancak iş yapılırken çıkan sesler gibi, bu seslerin de dilin kaynağım oluşturduğunu kabul etmek kolay değildir. Herhangi bir iş yaparken çıkan sesin neye ait olduğu da (örneğin taş kırılırken çıkan ses taşa mı, çekice mi ait olacak, hangisinin adı sayılacaktır?) düşünülmesi gereken bir noktadır.

Dilin kökeni konusunda daha birçok varsayımlar, görüşler vardır. Bunlar arasında, dille müziğin aynı kaynaktan çıktığını ileri sürenlere, sözcüklerin sesleriyle anlamları arasında ilişki bulunduğu görüşünü benimseyenlere de rastlanır.

Völkerpsychologie  adlı büyük yapıtının ilk cildini (Stuttgart, 1921) dil konusuna ayıran tanınmış Alman bilgini Wilhelnı WUNDT’un kuramı ve kimi bilginlerin sonradan ona eklenen katkıları, dilin doğuşu sorununun kimi noktalarının aydınlatılmasını sağlayan yargılara varılmasına yol açmıştır. Wundt, ruhbilimin verilerinden yararlanmakta, jest dilini derinlemesine incelemekte, dil seslerini, hayvanlar arasındaki canlı sesler, çocuktaki dil sesleri, dildeki doğa sesleri ve yansımalar açısından ele aldıktan sonra söyleyiş denen şeyi, ağzın içini de kapsayan geniş anlamda bir mimik hareketi olarak kabul etmektedir. Dil seslerinin ilk aşaması, bilgine göre, ses aygıtının meydana getirdiği fiziksel ve ruhsal anlamlılık taşıyan hayvansal ses belirtilerinden oluşmuştur. Bu belirtiler önce içgüdüsel iken daha sonra, zaman zaman bilinçli olarak kullanılan anlatım aracı olmuşlardır. Bağırma durumundaki ilk sesler, sonradan perdeli sese dönüşmüştür. Wundt, çocuğun dili öğrenmeye başlarken ilk aşamada çıkardığı, hayvan seslerine benzeyen bağırmalara dikkati çekmektedir.

Wundt’un görüşüne yaklaşan ya da katılan bilginler çoktur. J. VENDRYES’e göre de insan, başlangıçta doğal refleksler biçiminde bazı sesler çıkarmış, bunları, belirtme değerlerini farkederek sonradan bilinçli olarak kullanmıştır.

Philosopkie der symbolisclıen Formen adlı (Berlin, 1923) ünlü kitabın yazan Enis t CASSIRER de dilin bugünkü duruma gelinceye kadar üç anlatım basamağından geçtiğini kabul etmektedir; Mimik, analojik anlatım, sembolik anlatım (I. cilt, s. 137). tik aşamada çıkarılan sesler, duygulan yansıtır. İkinci evrede, öncekilere benzetilerek yeni işaretler meydana getirilir; üçüncüsünde, sembolik anlatımda kavramlar, sembollerle anlatılmaktadır (bugünkü dillerde olduğu gibi).

Bu kuram ve görüşlerden her birinin hiç değilse birer parça gerçek payı taşıdığı kuşkusuzdur: Her ne kadar, dilde ses taklidi öğelerin sayısı fazla değilse de söz varlığının bir bölümünün bu yolla meydana geldiği, herkesçe benimsenen bir gerçektir. Buna -küçük sayıda olmakla birlikte- ünlemlere dayanan öğeleri de katabiliriz. Ancak, söz varlığının geri kalan bölümleri, nesneyle, gösterdikleri şeyle aralarında ses yönünden hiç bir bağlantı bulunmayan, bir uzlaşma, uyuşma ürünü olan öğelerden kurulur. Dilin doğuşu bir bakıma, sözcüklerin doğuşu demek olduğundan, bu konu üzerinde Anlambilim bölümünün Sözcük bahsinde (III. cilt) ayrıca duracağız.

Dilin doğuşu konusuna son yıllarda yeniden ilgi duyulmakta oluşunda, insanbilim ve ruhbilim alanında yeni ilerlemeler kaydedilmiş olmasının etkisi vardır. Çocuk dili üzerindeki araştırmalar da sorunun aydınlatılmasında yardımcı olacak niteliktedir. Bugün çocuğun anadilini öğrenişi ruhbilimci ve dilcilerce ayrıntılı deneylere dayanılarak aydınlatılmaya çalışılmaktadır. Roman JAKOBSON‘un çocuk dilini, sözyitimi ve ses yasalarım inceleyen yapıtından sonra bu konuyla ilgili yayımlar artmış, özellikle çocuğun anadilini kazanışı üzerinde pek çok çalışma yayımlanmıştır. Yeni doğmuş çocukların ilk aylardan başlayarak çıkardıkları seslerin saptanarak incelenmesine, kurdukları ilk tümcelerin niteliklerinin belirlenmesine ve söz varlığının çocuklarca öğrenilmesine değgin çalışmalar dikkati çekmektedir.

Gerçekten, dilin doğusuyla çocuğun ilk sesleri, ilk sözleri ve bu sözlerin anlattığı kavramlar arasında bir koşutluk olmalıdır. Daha Wundt’un çalışmasında belirtildiği gibi, konuşmaya başlamadan önce çocukta birtakım bağırmalara rastlanır’. Bilginin “hayvan seslerine benzer bağırmalar” olarak nitelendirdiği bu sesler her halde konuşan ilk insanların yıldırım, vahşi hayvan saldırısı ve duyulan acılar karşısında çıkardıkları sesler gibi içgüdüseldir; zamanla başka insanlar önünde yinelendikçe belli kavramların temsilcisi durumuna gelebilirler. Böylece, zamanla sözcüklere dönüşen sesler ve ses birleşimleri bir toplumun anlaşma aracı, bir toplumun dili durumuna gelmiş olmalıdırlar.

Tarih öncesinin insanları, insan toplulukları arasındaki ilişkilerin ve ulaşım olanakların sınırlılığı da kanımızca bir dilin yerleşmesi ve yayılmasına olanak verecek durumda değildir. Bu yüzden, dillerin bir kaynaktan çıkmış obuası akla yakın bir görüş olmayacaktır. Ama bütün bu sorunların aydınlanması, doğaldır ki, insanlık tarihinin en eski evrelerinin aydınlatılabilmesine bağlıdır.

dillerin oluşumu teorileri

dil oluşum teorileri

dillerin oluşumu ile ilgili teoriler

dillerin oluşumu ile ilgili teoriler nelerdir

dilin oluşumu ile ilgili teoriler

dilin oluşumu ile ilgili teoriler vikipedi

dillerin oluşumu hakkında teoriler

dünyanın oluşumu hakkında teoriler