Tuva ve Hakas Türkçesi / Türk Lehçeleri
Tuvalar ve TuvacaRusya Federasyonuna bağlı özerk cumhuriyetlerden biri olan Tuva, adını eski Çin kaynaklarında geçen T’o-pa adından alır. Milat sıralarından başlayarak sırasıyla Hun, Göktürk, Uygur, Kırgız, Moğol, Çin egemenlikleri altında yaşayan Tuvalar 1921′de Tannu-Tuva adıyla bağımsız bir cumhuriyet kurmuşlarsa da bu cumhuriyet 1944′te Rusya tarafından ilhak edilmiştir. Başkenti Kızıl’dır.
Kiril harfleriyle yazılan Tofacada çok sayıda Moğolca sözcük vardır. Tuvacanın ayırıcı ses özelliklerinden biri Eski Türkçe söz içi ve söz sonu d ünsüzünün iki ünlü arasında korunması diğer durumlarda /’ye değişmesidir: adak “ayak”=Tuvaca adak, torf-=Tuvaca tot- vb. Diğer ayırıcı özelliğiyse Eski Türkçe söz başındaki y-sesinin f-’ye değişmesidir: yıl>çıl, yer>çer vb.
Tofalar ve Tofaca Yakın zamanlara kadar Karagasça adıyla bilinen ve Tuvacaya çok yakın olan Tofaca veya Tofalarca 1986′da yazı dili haline gelmiştir.
Eski Sovyetler Birliği içindeki sayıca en küçük Türk topluluklarından biri olan Tofalar, Sayan dağlarının kuzey yamaçlarında, Uda ve Biryusa ırmaklarının yukarı havzalarında yaşamaktadırlar ve 1989 verilerine göre sayıları 731 ‘dir.
Hakaslar ve Hakasça
Çoğunluğu Rusya Federasyonu’na bağlı Hakas Özerk Cumhuriyeti’nde yaşayan Hakaslar da Tuvalar gibi Milat sıralarından başlayarak farklı güçlerin egemenliğinde yaşamış, 1727 ise Rusya’nın hakimiyetine girmişlerdir. Statüsü 1923′te özerk bölge, 1930′da ise özerk cumhuriyet olarak belirlenmiştir. Hakas adı, Kırgız sözcüğünün Çincedeki Heges biçiminden gelir.
Sovyet Devrimi’nden sonra yazı dili olan Tuvaca 1930-1943 yılları arasında Latin alfabesiyle yazılmış, 1943′ten beri de Kiril asıllı bir alfabe ile yazılmaktadır.
Tuvaca konuşurların büyük çoğunluğu Tuva Özerk Cumhuriyeti’nde yaşamaktadır. 1989 sayımına göre eski Sovyetler Birliği içinde Tuvaca konuşanların toplam sayısı 207 bin, 1998 verilerine göre ise Tuva Özerk Cumhuriyeti’ndeki Tuvaca konuşur sayısı 206.900′dür. Ayrıca Kuzey Moğolistan’da, Buryat Özerk Cumhuriyeti’nde ve Çin’in Sinkiang Uygur Özerk Bölgesi’nde de küçük Tuva toplulukları vardır.
Kiril harfleriyle yazılan Tofacada çok sayıda Moğolca sözcük vardır. Tuvacanın ayırıcı ses özelliklerinden biri Eski Türkçe söz içi ve söz sonu d ünsüzünün iki ünlü arasında korunması diğer durumlarda /’ye değişmesidir: adak “ayak”=Tuvaca adak, torf-=Tuvaca tot- vb. Diğer ayırıcı özelliğiyse Eski Türkçe söz başındaki y-sesinin f-’ye değişmesidir: yıl>çıl, yer>çer vb.
Tofalar ve Tofaca Yakın zamanlara kadar Karagasça adıyla bilinen ve Tuvacaya çok yakın olan Tofaca veya Tofalarca 1986′da yazı dili haline gelmiştir.
Eski Sovyetler Birliği içindeki sayıca en küçük Türk topluluklarından biri olan Tofalar, Sayan dağlarının kuzey yamaçlarında, Uda ve Biryusa ırmaklarının yukarı havzalarında yaşamaktadırlar ve 1989 verilerine göre sayıları 731 ‘dir.
Çoğunluğu Rusya Federasyonu’na bağlı Hakas Özerk Cumhuriyeti’nde yaşayan Hakaslar da Tuvalar gibi Milat sıralarından başlayarak farklı güçlerin egemenliğinde yaşamış, 1727 ise Rusya’nın hakimiyetine girmişlerdir. Statüsü 1923′te özerk bölge, 1930′da ise özerk cumhuriyet olarak belirlenmiştir. Hakas adı, Kırgız sözcüğünün Çincedeki Heges biçiminden gelir.
Hakasça da Sovyet Devrimi’nden sonra yazı dili haline getirilmiştir ve Sagay, Beltir, Kaça, Koybal, Kızıl ve Şor ağızlarının ortak yazı dilidir. Hakasça konuşur sayısı 1989 sayımına göre 81.428′dir; 2000 yılında 96 bine ulaştığı sanılmaktadır.
İlk Hakas alfabesi 1926′da Kiril harfleriyle düzenlenmişse de Hakasça 1929-39 yılları arasında Latin harfleriyle yazılmıştır. 1939′dan başlayarak yeniden Kiril harflerine geçilmiştir.
Hakasçanın ayırıcı özelliklerinin başında Eski Türkçe söz içi ve söz sonu d sesinin z’ye değişmesi gelir: adak>azah “ayak” vb. Bir diğer ayırıcı özelliği söz başındaki y- sesinin, Tuvacada olduğu gibi, ç-’ye değişmesidir: yadag>çazag “yaya”, yıl>çıl vb.
(Görüntülemek istediğiniz lehçenin adına / bayrağına dokunun.)
Hiç yorum yok